اموال همیشه برای بشریت مهم بوده‌اند و هستند. اما اموال و دارایی‌ها همیشه به صورت سالم یا در یک قیمت خاصی نمی‌مانند و با گذشت زمان، آن‌ها نیز تغییر می‌یابند.
استهلاک ( به انگلیسی Depreciation)، نوعی کاهش بهاست که حتی در صورت نگهداریِ مناسب کالا و استفادهٔ صحیح از آن، رخ خواهد داد. به عنوان مثال، هنگام استفاده از یک چکش، در اثر ضربات مکرری که در طول زمان بر آن وارد می‌شود، سرِ چکش دچار «تنش» شده و تدریجاً موجب فرسایش آن می‌شود، حتی اگر از آن، بدرستی استفاده شود. در عین حال، با یک استفاده صحیح و
نگهداری و تعمیرات به‌موقع، انتظار هم نمی‌رود که چکش در اثر این استهلاک، از کار بیفتد.هزینه‌ی استهلاک به‌عنوان مهم‌ترین هزینه تجهیزات، تکنولوژی‌ها و اموال تلقی می‌شود. استهلاک را می‌توان این طور تعریف نمود؛ کاهش کیفیت، کمیت یا ارزشِ مداومِ یک دارایی به‌طور همیشگی.
استهلاک معیار دوامِ یک دارایی ثابت هست. در واقع انتظار می‌رود با گذشت سال‌ها، از کارکرد اموال ثابت که به‌صورت مداوم در بیزنس استفاده می‌شود، کاسته گردد. همیشه شرکت‌ها به این مورد توجه می‌کنند و آن را در کنار سود و زیان سالانه خود ثبت می‌نمایند و به سازمان‌های مختلف ارائه می‌دهند.
اکنون می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که چرا دارایی‌ها مستهلک می‌شوند؟
هزینه‌ی استهلاک در حسابداری به شرکت‌ها یا افراد نشان می‌دهد که چه مقدار از ارزش دارایی خریداری شده در عرض یک سال یا یک دوره مورد استفاده قرار گرفته است. کمپانی‌ها می‌توانند هزینه‌ی اموال گرفته شده را به هزینه‌های برند اضافه کنند و از این موضوع در راستای اهداف مالیاتی استفاده نمایند. این در واقع یکی از استفاده‌های اصلی از مفهوم استهلاک است. می‌توان با کمک چنین موضوعی بازپرداخت مالیات را تا حد قابل توجهی کاهش داد. مالیات برای شرکت‌ها مسئله‌ای مهم است و هنگام شنیدن آن دست و پای خود را گم می‌کنند!
بگذارید مثالی بزنیم. فرض کنید که برای کمپانی خود یک جرثقیل به ارزش 1 میلیارد تومان خریداری کرده‌اید. طبیعتا نمی‌توانید در همان سالی که وسیله را خریداری نموده‌اید، تمام مبلغ را کسر نمایید و اصلا مالیاتی نپردازید. خوش‌بختانه راه دیگری وجود دارد. می‌توانید برای رهایی از مالیات، عمر مفید جرثقیل را حساب کنید و سپس استفاده‌ی بیش‌تری از جرثقیل کنید یا با روش‌های گوناگون از عمر مفید آن بکاهید. این طوری مجبور هر سال مبلغ بیش‌تری را کسر کنید و مالیات کم‌تری متقبل شوید.
روش دیگری هم وجود دارد که به‌عنوان MACRS شناخته می‌شود. با این شیوه می‌توانید یک نرخ ثابت از مالیات را برای دارایی‌های ثابت اعمال کنید. با MACRS قادرید برای سال‌های اولیه استهلاک کم‌تری و برای سال‌های بعدی استهلاک به مراتب بیش‌تری را برای تجهیزات و اموال بنویسید.
مفهوم استهلاک کمک می‌کند که تا هزینه‌هایی که برای تملک بر روی یک پرینتر پرداخته کرده‌ایم، با درآمدهایی که از آن دستگاه به‌دست می‌آوریم، مطابقت دهیم. این بدان معناست که اگر مثلا شرکت برای خریدن دارایی‌هایی حدود 1 میلیارد تومان پرداخته است، با فرض استهلاک مستقیم و عمر مفید 10 سال، باید هزینه مستهلک شدن اموال مورد نظر را 100 میلیون تومان در نظر بگیریم و آن را با درآمدهایی که از آن دارایی‌ها دریافت می‌کنیم، تطبیق دهیم.
فرض کنید که خانه‌ای در اختیار دارید. اما این خانه تا همیشه به یک شکل واحد باقی نمی‌ماند و در مواجه با فرسایش‌‌های مختلف مستهلک می‌گردد. آجر‌ها سست می‌شوند، دیوارها ترک برمی‌دارند و همین‌طور کاشی‌ها می‌شکنند. در نهایت نیز دیگر نمی‌توان بعد از گذشت چندین سال از خانه بهره گرفت.
کهنگی؛ این موضوعی طبیعی است که کمپانی‌ها محصولات تازه‌ای تولید کنند و باهم رقابت داشته باشند. ولی این زیاد برای فرد یا شرکتی که وسایل زیادی (مخصوصا در زمینه تکنولوژی) را همین چندی پیش خریده، اصلا چیز جذابی نیست. چراکه کالاهای جدید و پرزرق و برق باعث می‌شوند تا عرض مدت کوتاهی دیوایس‌ها مستهلک شوند و شاید کارایی لازم را نداشته باشند.
تا حالا به این فکر کرده‌اید که چگونه استهلاک محاسبه می‌شود؟ در این خصوص باید چند چیز را مد نظر داشت.
• بهای تمام شده واقعی
• برآورد ارزش بازیافتنی (اسقاط)
• برآورد عمر مفید
به این صورت می‌توان استهلاک را حساب نمود: هزینه‌ی اولیه‌ی دارایی دل‌خواه، منهای ارزش بازیافتنی، تقسیم بر سال‌هایی که کالای مورد نظر می‌تواند مفید باشد و عملکردش را از دست ندهد. به‌عنوان مثال فرض کنید که شخصی یک دستگاه قدرت‌‌مند برای استخراج ارز دیجیتال به ارزش 12 میلیون تومان خریداری کرده است. انتظار می‌رود که عمر مفید آن 3 سال باشد و هر سال از ارزش آن (باتوجه به معرفی مدل‌های جدید) کاسته شود. به این ترتیب ارزش تخمینی کامپیوتر مذکور پس از 3 سال مساوی 3 میلیون و 870 هزار تومان است.
عمر مفید با توجه به یک سری فاکتورها سنجیده می‌شود که باید به آن‌ها توجه نمود و در محاسبات اعمال کرد. می‌توان دوره‌هایی از زمان (مثلا چند سال یا چندین ماه) را در نظر گرفت و براساس آن عمر مفید را به‌دست آورد. تا وقتی که عملکرد دیوایس در حد قابل قبولی باشد و بتواند محصولات تولید کند، دستگاه سالم است. با جمع محصولات تولید شده به‌وسیله‌ی تجهیزات مورد نظر می‌توان به عمر مفید دست یافت. مورد آخر جمع ساعات کارکرد دیوایس است. عمر مفید لامپ‌ها این گونه تخمین زده می‌شود و به همین صورت نیز می‌توان عمر مفید دستگاه‌های دیگر را هم تعیین کرد.
استهلاک از نظر استانداردهای حسابداری ایران نیز مفهوم خاصی دارد که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.
در استاندارد ایران دارایی ثابت به موازات کسب منافع مستهلک می‌شوند. همچنین کیفیت پایین مواد اولیه و ساخت، فرسودگی و خرابی نیز از علل استهلاک دارایی به شمار می‌روند.
به‌صورت کلی، دلایل استهلاک از دید استانداردهای حسابداری ایران عبارت است از:
• استفاده مورد انتظار واحد تجاری از اموال
• فرسودگی و خرابی
• کیفیت پایین قطعات فنی ناشی از رشد فن‌آوری
• محدودیت‌های زمانی از قبیل تاریخ انقضا
ارز نیز دچار استهلاک می‌شود و می‌توانند ارزش خود را بعد از گذشت سال‌ها یا حتی ماه‌ها از دست بدهند. این یک بحران است که هر کشوری با آن مواجه خواهد شد و باید تصمیمات درستی در این رابطه بگیرد.
خانه‌ها نیز مستهلک می‌گردند و این موضوع به ضرر کسانی که قصد مهاجرت و یا فروختن خانه خود را دارند تمام می‌شود. یکی از مثال‌های معروف، بحران مسکن 10 سال پیش در کشور ایالات متحده است. در این سال ارزش خانه‌ها تا 50 درصد افت کرد و بسیاری از مردم ضررهای عظیمی را متحمل شدند.
کسب‌وکارها از 4 روش برای محاسبه استهلاک خود استفاده می‌کنند که در ذیل در مورد آن‌ها توضیح داده‌ایم.
1) استهلاک خط مستقیم: ساده‌ترین و محبوب‌ترین روش استهلاکی که شرکت‌ها استفاده می‌کنند، همین نوع از استهلاک است. این روش با کم کردن ارزش یک دارایی (قیمتی که وقتی کمپانی، دیگر به آن نیازی نداشته باشد، قادر است بفروشد) از قیمت اصلی خرید و سپس تقسیم آن بر تعداد کل سال‌هایی که شرکت انتظار دارد دستگاه سالم بماند و عملکرد خوبی داشته باشد، محاسبه می‌شود. چنین شیوه‌ای موجب می‌گردد تا همان مقدار استهلاک به‌صورت یکسان بر دوره‌ی عمر مفید دارایی پخش شود.
2) استهلاک کاهش توازن: این راه مقدار استهلاکی را که در طول سال‌ها به‌وجود آمده، تغییر می‌دهد. چنین استهلاکی برای دارایی‌هایی بسیار مفید است که عموما بیشتر ارزش خود را در سال‌های اولیه از دست می‌دهند، اما بعد از آن دچار استهلاک آهسته می‌شوند. تجهیزات تکنولوژی-محور مثال خوبی از اموالی هستند که می‌توان از این روش برای محاسبه استهلاک آن‌ها استفاده کرد. این روش استهلاک «تشدیدی» به شمار می‌رود.
3) استهلاک کل ارقام سال‌ها: روش تشدیدی دوم هم مقدار استهلاک بالاتری را به سال‌های اولِ دارایی اختصاص می‌دهد و در طول زمان آرام آرام کم می‌شود. چنین شیوه‌ای این طور تعیین می‌شود: اضافه کردنِ تعداد کل دوره عمر مفید که انتظار داریم دارایی داشته باشد و بعد هم مشخص کردن سال کنونی که در دوره بازه قرار دارد.
4) استهلاک واحدهای تولید شده: تنها راهی که بر اساس زمان نیست، این روش است. رویکرد نام برده مقدار فعالیتی را حساب می‌کند که مثلا دستگاه واقعا تجربه می‌کند. به‌عنوان مثال، در طول دورانی که با شدت بیش‌تری به استفاده از یک کامپیوتر بپردازید، نسبت استهلاک بالاتر و در زمانی که استفاده‌ی کمی داشته باشید یا حتی هیچ بهره‌ای نبرید، نسبت استهلاک پایین‌تری را به‌حساب می‌آورد. شیوه مذکور برای اموالی مفید است که به‌شدت تحت تاثیر استفاده قرار می‌گیرند و مدتی هم اصلا کاربردی نیستند و حتی فعالیت کمی نمی‌کنند.
برای محاسبه‌ی استهلاک می‌توان از فرمول‌های مختلفی بهره برد که در ادامه همه‌ی آن‌ها را در یک مجموعه گردآوردیم.
با کمک استهلاک می‌توانیم محصولاتی که در طی گذشت سال‌ها ارزش خود را تا حد زیادی از دست داده‌اند، شناسایی کنیم و بعد برای خریدهای بعدی از آن کالای به‌خصوص استفاده نکنیم یا لااقل کم‌تر بهره ببریم. به این صورت هزینه‌های یک شرکت پایین می‌آید و می‌تواند بیشتر تمرکز و بودجه خود را برای طراحی و تولید محصول صرف نماید.