اوراق مشارکت و نحوه خرید و فروش آن در بازار سرمایه ایران

در بازار بورس اوراق بهادار علاوه‌بر معاملات سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، اوراقی با نام اوراق مشارکت نیز خرید و فروش می‌شود. برای هر سرمایه گذار مبتدی یا با سابقه ممکن است سوال‌هایی ایجاد شود از قبیل اینکه:

• اوراق مشارکت چیست؟
• خرید و فروش این اوراق نیازمند داشتن کد سهامداری است؟
• کارمزد خرید و فروش آن چه قدر است؟
• برای معامله آن به چه نوع تحلیلی نیاز است؟
• سود آن چقدر است و چگونه پرداخت می‌شود؟
• زمان مناسب برای خرید یا فروش آن چه زمانی است؟
• کدام اوراق مشارکت را خریداری کنیم؟

در این مطلب تلاش شده است تا خلاصه‌ای از آنچه یک سرمایه گذار در مورد اوراق مشارکت نیاز دارد در اختیار خوانندگان محترم قرار گیرد.

اوراق مشارکت چیست؟

 طبق ماده ۲ قانون انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۶/۰۶/۳۰ مجلس شورای اسلامی و ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی اجرایی قانون نحوۀ انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۷/۵/۱۸ هیئت وزیران، اوراق مشارکت چنین معرفی شده است:

اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین ‌و برای تأمین بخشی از منابع مالی موردنیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا برای تأمین منابع مالی لازم برای تهیۀ مواد ‌اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های دولتی، ‌شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های ‌وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های‌ یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد.

از تعریف فوق چند نکته موردتوجه است:

• اوراق مشارکت از جمله اوراق بهادار محسوب می‌شود و تابع قوانین این اوراق است. بنابراین سرمایه‌گذاران برای خرید آن نیازمند داشتن کد سهامداری (کد معاملاتی بورس) هستند.
• این اوراق ممکن است بی نام یا با نام باشد. اوراق مشارکت بورسی جزو اوراق با نام و اوراق غیر بورسی از جمله اوراق بینام محسوب میشوند. (در ادامه انواع این اوراق شرح داده خواهد شد.)
• قیمت این اوراق مشخص و مدت سرمایه گذاری در این اوراق معین است.
• در زمان انتشار میبایست مورد مصرف این اوراق مشخص باشد. (طرح های عمرانی- انتفاعی یا تهیۀ مواد ‌اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌ های دولتی، ‌شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های ‌وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید).
• خریداران در زمان عرضه عمومی این اوراق می‌توانند اقدام به سرمایه گذاری نمایند.

ویژگی‌های اوراق مشارکت

۱_تاریخ سررسید

به تاریخ پایان دوره‌ سرمایه گذاری در اوراق مشارکت، تاریخ سررسید گفته می‌شود که در این تاریخ به خریداران مبلغی معادل ارزش اسمی اوراق پرداخت می‌گردد.

۲_ارزش اسمی

به مبلغی که توسط ناشر اوراق مشارکت و در تاریخ سررسید به خریداران اوراق بازپرداخت می‌شود، ارزش اسمی می‌گویند.

۳_نرخ سود اسمی

همانطور که گفته شد اوراق مشارکت از نظر پرداخت سود به دو دسته تقسیم بندی می‌شوند. اوراقی بدون پرداخت سود و اوراقی که به‌صورت دوره ای سود پراخت می‌کنند و دارای نرخ بهره دوره‌ای هستند. نرخ سود اسمی، نرخ بهره ‌ای است که در اوراق دسته دوم پرداخت شده و تا زمان سررسید ادامه دارد.

۴_ قیمت فروش

در صورتی که دارنده اوراق مشارکت تا قبل از سررسید تمایل به فروش اوراق مشارکت خود داشته باشد، اوراق مربوطه را می‌بایست در روزهای باز بازار بورس و به قیمت آن روز بازار به فروش برساند. شایان ذکر است تعیین قیمت عرضه و تقاضا به عوامل مختلفی بستگی دارد که از جمله این موارد می‌توان به نرخ سود در بازار پول اشاره کرد.

۵_ نرخ سود تا سررسید  (YTM)

اگر سرمایه گذار اوراق مشارکت را در نخستین روز انتشار خریداری نماید نرخ سودی که دریافت می‌کند، نرخ سود اسمی خواهد بود.

ولی چنان چه اوراق مشارکت بعد از انتشار و با قیمت عرضه و تقاضا خریداری و تا سررسید نگه داری شود، نرخ سود آن نرخ سود تا سررسید یا YTM نامیده می‌شود.

چنان‌چه شخصی اوراق بدهی خود را در اولین روز انتشار خریداری کند، نرخ سودش نرخ سود اسمی می‌شود. ولی اگر بعد از انتشار و به قیمت تعیین‌شده بازار اقدام بخرد و آن‌ را تا سررسید نگه‌داری کند، نرخ سود سرمایه گذار، نرخ سود تا سررسید یا YTM نامیده می‌شود. در واقع اوراق مشارکت در هر لحظه به قیمتی خاص معامله شده و سرمایه گذاران براساس YTM تصمیم به معامله می‌گیرند. اوراق مشارکت در هر دو بازار فرابورس و بازار بورس منتشر می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به سایت فرابورس به آدرس www.ifb.ir مراجعه کنید.

انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت بورسی:

اوراقی که قابل معامله در بازار بورس و فرابورس هستند.

انواع اوراق مشارکت بورسی:

به کسر: اوراقی که با قیمتی کمتر از قیمت اسمی به فروش می‌رسد و سود خریدار برابر با تفاوت قیمت اوراق در زمان خرید و قیمت اسمی در زمان سررسید است. سرمایه گذاری در این اوراق یک سرمایه‌گذاری کوتاه مدت به شمار می‌آید.

قابل تعویض با سهام: این نوع از اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در سررسید نهایی با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان ‌بورس و اوراق بهادار قابل تعویض هستند.

قابل تبدیل به سهام: این نوع از اوراق را شرکت های سهامی عام منتشر می‌کنند و د در سررسید نهایی یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام شرکت مربوطه تبدیل می‌گردد.

اوراق مشارکت غیر بورسی:

اوراقی که صرفاً با تایید بانک مرکزی حمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود و قابل معامله در شعب بانک‌های عامل (بازار پولی) است.

کارمزد و مالیات خرید و فروش اوراق مشارکت

سقف کارمزد خرید اوراق مشارکت ۰٫۰۰۰۷۲۶ و سقف کارمزد فروش اوراق مشارکت ۰٫۰۰۰۷۷۴ و مجموع خرید و فروش اوراق مشارکت ۰٫۰۰۱۵ مبلغ کل معامله است. همچنین طبق ماده ۷ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، مبالغ پرداختی و یا تخصیصی بابت سود متعلق به اوراق مشارکت مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد هست و به سود اوراق مشارکت و معاملات اوراق مذکور هیچ‌گونه مالیات دیگری تعلق نمی‌گیرد. پرداخت‌کنندگان سود اوراق مشارکت اعم از علی‌الحساب و قطعی مکلف‌اند، در هر پرداخت یا تخصیص، مالیات متعلق را به نرخ مذکور کسر و ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ پرداخت یا تخصیص به حسابی که توسط خزانه‌داری کل تعیین می‌شود، واریز و رسید آن را ظرف۳۰ روز از تاریخ واریز همراه با فهرستی متضمن میزان سود پرداختی به حوزه مالیاتی مربوط تسلیم نمایند. پرداخت‌کنندگان سود اوراق مشارکت، درصورت تخلف از انجام تکالیف مذکور مشمول مقررات متن ماده (۱۹۹) قانون مالیات‌های مستقیم مصوب اسفند ماه ۱۳۶۶، خواهند بود. شایان ذکر است بنا به ماده ۷۳دستورالعمل نحوه انجام معاملات، در عرضه اولیه اوراق مشارکت، کارمزد خرید و فروش به عهده ناشر پذیرفته شده هست.

• شرکت بورس اوراق بهادار 

نوع معامله	صکوک اجاره	اوراق مشارکت
خرید	۰٫۰۰۰۷۲۶	۰٫۰۰۰۷۲۶
فروش	۰٫۰۰۰۷۷۴	۰٫۰۰۰۷۷۴
جمع	۰٫۰۰۱۵	۰٫۰۰۱۵

• شرکت فرابورس ایران 

نوع معامله	اوراق مشارکت، صکوک اجاره، اوارق خزانه اسلامی
خرید	۰٫۰۰۰۷۲۶
فروش	۰٫۰۰۰۷۷۴
جمع	۰٫۰۰۱۵

 

نوع معامله	انواع صکوک، اوراق مشارکت و گواهی سپرده در معاملات بازارگردان
خرید	۰٫۰۰۰۷۴۴۴
فروش	۰٫۰۰۰۱۱۱۳

 

زمان مناسب و تحلیل موردنیاز برای خرید و فروش اوراق مشارکت

اوراق مشارکت دارای سود ثابت علی الحساب است، بنابراین معمولا به عنوان ابزاری برای کاهش ریسک سبد سهام در بازاهای ریسکی در نظر گرفته می‌شود و سرمایه‌گذارن با توجه به ریسک پذیری و شرایط موجود بر بازار بخشی از سرمایه خود را به خرید اوراق مشارکت اختصاص می‌دهند. با توجه به ثابت بودن سود اوراق مشارکت، این اوراق بر خلاف سهام های ریسکی موجود در بازار که نیازمند تحلیل های فاندامنتالی و تکنیکالی هستند به تحلیل خاصی نیاز ندارد و فقط توجه به چند نکته برای انتخاب اوراق با بازدهی بیشتر برای سرمایه‌گذار کافی است.

نکات قابل تامل در خرید اوراق مشارکت

• معمولاً سود اوراق مشارکت تابعی از سود بانکی بوده و نرخ بازدهی سالیانه این اوراق بین ۳ تا ۶ درصد بیشتر از نرخ سود سپرده بلندمدت یک ساله نزد بانک ها است که این امر با هدف ایجاد جذابیت در معاملات اوارق مشارکت انجام می‌شود.
•  با توجه به نکته بالا هر چه میزان سود اوراق مشارکت بیشتر باشد رغبت سرمایه گذاران برای معامله این اوراق بیشتر خواهد بود زیرا ریسک تورم سرمایه گذاری آن ها بهتر پوشش داده می‌شود.
• سررسید پرداخت سود در اوراق مشارکت یک ماهه یا سه ماهه است و هرچه دوره‌ های پرداخت سود کوتاه‌تر باشد، برای سرمایه‌گذار از جذابیت بیشتری برخوردار خواهد بود.
• در بعضی موارد بدلیل کمبود نقدینگی و رقابت برای جذب منابع با بانک‌ها برخی از ناشران اوراق علاوه برسود اعلامی، سود ۳ درصدی برای یک سال را بر روی تابلو معاملاتی تضمین می‌کنند.
• سود حاصل از اوراق مشارکت، برای سرمایه ‌گذار معاف از پرداخت مالیات است و این جذابیت‌ دیگری برای سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت به حساب می‌آید.
• علیرغم اینکه اوراق مشارکت بازدهی تضمین شده دارند ولی ریسکی را متوجه سرمایه‌ گذار نمی‌کند.

نحوه خرید اوراق مشارکت

برای خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس، لازم است سرمایه‌گذار با مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) به یکی از شعب بانک‌های عامل مراجعه نماید و نسبت به خرید یا فروش اوراق مورد نظر اقدام نماید

در مورد معامله اوراق مشارکت بورسی، هر فردی که دارای کد معاملاتی آنلاین باشد، می‌تواند از طریق سامانه معاملاتی آنلاین یا ثبت سفارش اینترنتی اقدام به خرید نماد اوراق مشارکت کند. این اوراق بسته به بازاری که در آن منتشر می‌شوند ممکن است در سامانه آنلاین قابلیت معامله داشته باشد چنانچه اوراق در بازار پایه فرابورس عرضه شود، خرید و فروش آن از طریق ثبت سفارش اینترنتی میسر خواهد بود. در صورتی‌که فرد کد سهامداری و کاربری غیر آنلاین داشته باشد میبایست به صورت حضوری درخواست خرید یا فروش خود را به کارگزاری اعلام نماید.

چند نکته در مورد اوراق مشارکت

۱- خرید و فروش اوراق از طریق شعب منتخب بانک‌های عامل یا از طریق کارگزاران بورس اوراق بهادار (در صورت پذیرش در بورس) مجاز است.

۲- قیمت اسمی هر واحد اوراق مشارکت ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال است.

۳- هر ورقه نشان‌دهنده میزان قدرالسهم دارنده آن در طرح مورد سرمایه‌گذاری است.

۴- نماد هر یک از اوراق مشارکت حداکثر سه روز پیش از سررسید پرداخت سود علی‌الحساب آن متوقف می‌شود و روز بعد از پرداخت سود، نماد آن بازگشایی می‌شود.

۵- سود متعلقه به خریدار، از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به حساب بانکی معرفی شده از جانب خریدار واریز می‌گردد.

۶- چنانچه سرمایه گذار در میانه دوره و پیش از سررسید پرداخت سود اقدام به خرید اوراق نماید، خریدار اوراق میبایست مبلغی معادل مبلغ اسمی به علاوه بخشی از سود اوراق مشارکت را که میزان آن از ابتدای دوره تا زمان خرید اوراق محاسبه می‌شود، پرداخت نماید. پس از انجام معامله در بخش گردش حساب خریدار در سامانه معاملاتی آساتریدر، اطلاعاتی تحت عنوان “پرداخت سود” نمایش داده می‌شود که این مبلغ معادل سود پرداختی به خریدار است. شایان ذکر است در سررسید دوره سود کل دوره به حساب وی واریز می‌شود.

۷- تمامی اوراق از قابلیت نقد شوندگی برخوردارند؛ به نحوی که بازارگردان اواراق موظف است تمامی سفارش های فروش به مبلغ اسمی را در هر روز خریداری نماید.

۸- حداقل مدتی که نیاز است به دریافت سود سرمایه‌گذار در معامله اوراق منجر شود، چها روز از زمان خرید تا فروش اوراق است. به عبارتی اگر اوراق خریداری شده را زودتر از سه روز به فروش برسد، سود حاصل از فروش آن از کارمزد معاملات کمتر می‌شود و در واقع بازده منفی خواهد داشت.

۹- با توجه به آئین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، دارندگان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح‌های مربوطه سهیم هستند.،

۱۰- با فروش اوراق مشارکت رابطه وکیل و موکل بین ناشر و خریدار اوراق محقق می‌شود (در واقع ناشر به وکالت از طرف خریداران اوراق می‌تواند نسبت به مصرف وجوه حاصل از فروش اوراق به منظور اجرای طرح و خرید و فروش هرگونه کالا، خدمت و دارایی مربوط به طرح اقدام نماید. ، انتقال اوراق به رابطه وکالت خدشه وارد نمی‌کند و این رابطه تا سررسید اوراق بین ناشر و دارندگان اوراق نافذ و معتبر است

۱۱- اوراق مشارکت به عنوان وثیقه طرف‌های معامله در قراردادهای مربوط به وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی پذیرفته می‌شود.